Op deze pagina vindt u algemene informatie over stemaandoeningen en de daarbij behorende klachten. Als u recent voor stemklachten bij een keel-neus-oorarts (KNO-arts) bent geweest, dan kunt u op deze plaats daarover meer gegevens lezen. Hebt u er nog nooit mee te maken gehad, maar wilt u er wat meer over weten, dan geldt hetzelfde.
Inleiding
Een probleem met de stem kan op elke leeftijd voorkomen en verschillende oorzaken hebben. In het dagelijks leven leidt het vaak tot vervelende beperkingen. De stem is een belangrijk communicatiemiddel, een instrument waarmee men kan spreken, zingen en nog veel meer. In veel beroepen moeten mensen hun stem vaak gebruiken, bijvoorbeeld in het onderwijs en in de verkoop. Bij stemproblemen kunt u in uw spreken en dus in uw functioneren belemmerd worden. Als u spreekt, geeft u behalve de inhoud van uw woorden ook informatie over emoties. Dat doet u door met de stem te wisselen in klank en intonatie. U kunt bijvoorbeeld dezelfde zin koel en afstandelijk of warm en hartelijk uitspreken. Afwijkend stemgeluid kan daarom een verkeerde indruk van uw stemming geven.
Oorzaak en diagnose van stemaandoeningen
Hoe werkt de stem?
Stemgeluid ontstaat in het strottenhoofd. Dat is de verbinding tussen de luchtpijp en de keelholte. In het strottenhoofd liggen de stembanden. Dit zijn 2 plooien die door spieren naar elkaar gebracht kunnen worden en zo de luchtpijp afsluiten. Stemgeluid ontstaat doordat uitgeademde lucht de stembanden (zie figuur 1) in trilling brengt.
Op deze afbeelding ziet u een zijaanzicht (doorsnede) van de keel, waarbij u rechts in beeld ziet de voorkant (zie 1. tong) en links in beeld de achterkant ziet.
Dit gebeurt alleen als de stembanden goed gesloten tegen elkaar aanliggen (zie figuur hieronder). De toonhoogte verandert door de spanning van de stembanden en de spieren hieromheen te variëren. De mondholte, tong, lippen en neusholte geven klank aan dit geluid waardoor spreken en zingen mogelijk is.
Bovenaf ziet u hier schematisch de stembanden in open en gesloten stand.
Als, bijvoorbeeld door afwijkingen op stembanden, de trilling van de stembanden beïnvloed wordt, verandert dus ook het geluid dat gemaakt wordt. Meestal hoort u dit als heesheid of schorheid.
Diagnose
Het belangrijkste deel van het onderzoek is uw eigen verhaal. Uw KNO-arts zal u daarom vragen stellen over uw stemgeluid en stemgebruik. Soms zal u gevraagd worden om een vragenlijst in te vullen. Daarnaast zal uw KNO-arts uw stembanden onderzoeken. Dit kan met een starre camera via de mond of via een dun slangetje dat door de neus in de keelholte wordt gebracht (fiberscopie). Soms is nader onderzoek met een stroboscoop nodig. Dit apparaat produceert flitslicht, waardoor de stembandtrilling zichtbaar gemaakt wordt. Het is mogelijk dat een logopedist(e) u samen met uw KNO-arts onderzoekt of dat naar aanleiding van het onderzoek wordt besloten tot verwijzing naar een logopedist(e).
Kijk voor meer informatie hierover op de voorlichtingspagina: stemonderzoek.
Oorzaak
Er zijn verschillende stemaandoeningen die klachten kunnen geven.
Infectie
De meest voorkomende aandoening is een ontsteking. Iedereen is wel eens hees bij een verkoudheid. Vaak worden de infecties veroorzaakt door virussen en genezen vanzelf. Ook als er een bacteriële infectie is, is dit vaak het geval. Bij ernstige of chronische infecties kan het voorschrijven van medicijnen noodzakelijk zijn. Eventueel zal gezocht worden naar een mogelijke infectiebron, bijvoorbeeld in de neusbijholten.
Irritatie van de stembanden kan echter ook het gevolg zijn van blootstelling aan irriterende gassen/dampen, van roken of in een enkel geval van allergie.
Zwelling
Er bestaan verschillende goedaardige zwellingen van de stembanden. De stem is in deze gevallen vaak te verbeteren door de zwelling, bijvoorbeeld een goedaardige stembandpoliep, te verwijderen. Deze ingreep vindt meestal in narcose plaats. Een ander voorbeeld van goedaardige zwellingen van de stembanden zijn de zgn. stembandknobbels, die kunnen ontstaan bij onjuist stemgebruik.
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopjegoedaardige zwellingen van de stembanden.
Verlamming
Ook wanneer de stembanden door een verlamming niet goed naar elkaar kunnen komen, klinkt de stem hees. Soms geneest een stembandverlamming. Dit is afhankelijk van de oorzaak. Er zal dus geprobeerd worden om de oorzaak van de verlamming te vinden. Wanneer er geen herstel plaatsvindt, kan de stem vaak verbeterd worden door oefeningen (logopedische therapie). Tenslotte kan zo nodig een operatie worden uitgevoerd.
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopjeeenzijdig of tweezijdig.
De oudere stem (presbyfonie)
Presbyfonie is een stemklacht die ontstaat door ouderdom. Om een normaal stemgeluid te maken moeten de stembanden goed tegen elkaar aankomen (sluiten) en trillen. Door aanleg of ouderdom worden de spieren dunner, die de stembanden openen, sluiten en op spanning houden. Hierdoor kunnen de stembanden niet goed meer sluiten. Dat noemt men presbyfonie. In sommige gevallen kan de KNO-arts de sluiting van de stembanden verbeteren. Hier zijn verschillende technieken voor.
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopje: presbyfonie.
Verkeerd stembandgebruik
Het is ook mogelijk dat bij patiënten met stemproblemen géén afwijkingen aan de stembanden worden gevonden. De stem klinkt slecht door het niet goed gebruiken van de stembanden tijdens het spreken. De reden hiervan is niet altijd te achterhalen. Soms sluiten mensen na een stembandinfectie hun stembanden niet goed. Misschien omdat zij hun stembanden “ontzien” hebben tijdens de infectie. Anderen sluiten hun stembanden dan juist veel te krachtig. Wellicht omdat zij hun stem tijdens de infectie hebben geforceerd. Een te intensief gebruik van de stem bij een matige stemtechniek kan ook problemen geven.
Ook lichamelijke conditie kan een rol spelen bij stemproblemen zonder afwijkingen aan de stembanden. Bij vermoeidheid wordt de stem misschien niet krachtig genoeg gebruikt. Emoties kunnen ook een oorzaak van verkeerd stemgebruik zijn, bijvoorbeeld door een te hoge spierspanning.
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopje: functionele dysfonie.
Kanker
Heesheid kan ook worden veroorzaakt door kanker van de stembanden. Deze vrij zeldzame aandoening komt vooral voor bij oudere, rokende mannen en kan in een vroeg stadium meestal goed worden genezen. In een dergelijk vroeg stadium heeft de behandeling ook nauwelijks gevolgen voor de stem. Hoe vroeger de diagnose wordt gesteld, hoe beter het is. Bij de minste twijfel zal daarom een verdacht stukje weefsel van de stemband, verkregen tijdens een kleine ingreep in narcose, nader onder de microscoop worden onderzocht.
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopje: keelkanker.
Behandeling van stemaandoeningen
U kunt door uw huisarts of uw KNO-arts doorverwezen worden naar een logopedist. De logopedist helpt u bij het leren/trainen van een goede manier van spreken en helpt u verkeerde gewoonten af te leren. Na uiterlijk 12 weken zal de logopedist de bereikte resultaten doorgeven aan de verwijzend arts. Als het onvoldoende heeft geholpen, kunt u in overleg met de KNO-arts en logopedist besluiten om de logopedie wel of niet voort te zetten.
Afhankelijk van de uitkomsten en het overleg dat u met de KNO-arts daarover heeft, kan er ook besloten worden tot een operatie. Een operatie kan soms helpen of nodig zijn bij bijvoorbeeld poliepen, cysten , onvoldoende stembandsluiting of verdachte afwijkingen. Welke operatietechniek de KNO-arts gebruikt, hangt af van de afwijking aan uw stembanden. Daarna is soms ook logopedie nodig.
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopje: stembandchirurgie.
Wat kunt u zelf doen?
- Niet roken, dit is altijd slecht voor de stembanden.
- Door uw neus ademen en voldoende water of ander vocht drinken. Als uw slijmvlies uitdroogt, is het kwetsbaar.
- Niet kuchen, hoesten, schrapen, fluisteren en schreeuwen. Dit is slecht voor de stembanden.
- Spreek rustig. Als u gehaast spreekt, heeft u geen tijd uw stembanden op de juiste manier te gebruiken.
- De stem niet forceren wanneer uw flink verkouden bent.
- Vermijdt spreken in lawaai.
- Vermijdt chloor/ammoniak lucht (zwemmen/schoonmaken).
- Houd uw gebit en mond goed schoon.
Patiënteninformatietool
KNO-artsen in Nederland zijn betrokken bij de richtlijn “Stemklachten”. Voor patiënten met stemklachten is de informatie daaruit overzichtelijk weergegeven op de site van patiëntenfederatie Nederland: Stemproblemen (patienteninformatietool.nl).
Slotwoord
Het is niet mogelijk om op deze voorlichtingspagina alle details van stemaandoeningen te beschrijven. U kunt verdere informatie lezen bij de kopjes van de verschillende aandoeningen en behandelingen.
Het kan zijn, dat u ondanks de uitleg van uw KNO-arts nog vragen heeft of dat u meer informatie wilt. Aarzel dan niet contact op te nemen met uw KNO-arts en om nadere uitleg te vragen. Aan dat verzoek zal graag worden voldaan.
De auteursrechten op de door Medical Visuals vervaardigde illustraties die zijn opgenomen op deze website berusten bij Medical Visuals. Gebruik van deze illustraties door leden van de NVKNO of derden is aan voorwaarden onderhevig. Voor meer informatie kunt u zich wenden tot Medical Visuals (maartje@medicalvisuals.nl).
