Als u recent voor een goedaardige aandoening bij een keel-neus-oorarts (KNO-arts) bent geweest, dan kunt u op deze plaats daarover meer gegevens lezen. Hebt u er nog nooit mee te maken gehad, maar wilt u er wat meer over weten, dan geldt hetzelfde.
Inleiding
Op deze pagina vindt u informatie over goedaardige aandoeningen in en of op de stembanden die de trilling van de stemband verstoren en daardoor stemklachten veroorzaken.
Hieronder zullen de meest voorkomende goedaardige aandoeningen in en/of op de stembanden besproken worden (stembandpoliep, stembandknobbel, stembandcyste, vocal fold scar, reinkes oedeem, larynxpapillomen).
Stembandpoliep, stembandknobbel en stembandcyste
Wat is een stembandpoliep/stembandknobbeltje of stembandcyste?
Stembandpoliepen, stembandknobbels en stembandcystes zijn allemaal vormen van goedaardige zwellingen in of op de stemband. ‘Goedaardig’ betekent dat deze zwelling niet gecontroleerd doorgroeien, zoals bij kanker. Door de zwellingen, verandert de werking van de stembanden (het sluiten en trillen) en kunnen er stemklachten ontstaan.
Klachten bij stembandpoliep/stembandknobbeltje of stembandcyste
De volgende klachten kunnen ontstaan:
- Hees- of schorheid. Dit komt doordat de stembanden door de poliepen, knobbeltjes of cystes niet meer volledig kunnen sluiten (heesheid) en minder goed kunnen trillen (schorheid).
- Doordat de poliepen, knobbeltjes of cystes het trillingspatroon van de stembanden veranderen als deze zijn aangespannen klinkt de stem lager; hoge tonen kunnen moeilijk of niet worden gemaakt.
- Buiten adem raken. Vaak gaan poliepen, knobbeltjes of cystes tijdens het spreken gepaard met het verlies van lucht uit de longen. Hierdoor raakt u sneller buiten adem. U moet mogelijk midden in een zin naar adem happen.
- Het kan zijn dat u zich extra moet inspannen om een normaal stemvolume te behouden. Hierdoor klinkt de stem geknepen. Door dit overmatige gebruik van de ademhalingsspieren en het middenrif kan uitputting optreden.
- Doordat de poliepen, knobbeltjes of cystes tijdens het spreken tegen elkaar aanschuren kan irritatie van de keel optreden. U merkt dit aan een droge hoest, keelpijn of het gevoel dat er iets in de keel vastzit.
Oorzaak en diagnose van stembandpoliep/stembandknobbel of stembandcyste
Oorzaak
Stembandpoliepen
Een stembandpoliep is een bolvormige, meestal rode zwelling of verdikking, vaak op 1 van de stembanden. Een stembandpoliep lijkt een beetje op een blaar en komt het meest voor bij mannen tussen 30 en 50 jaar. De stembandpoliep bestaat uit goedaardig weefsel. Dat betekent dat deze cellen niet ongecontroleerd doorgroeien, zoals bij kanker. Een stembandpoliep ontstaat vaak door een combinatie van een luchtwegontsteking samen met verkeerd stemgebruik. Met verkeerd stemgebruik wordt het te slap of te krachtig aanspannen van de stembanden bedoeld. Overmatig verkeerd stemgebruik kan ontstaan bij veel praten, zingen, schreeuwen of hoesten. Maar een stempoliep kan ook ontstaan na een eenmalige episode van verkeerd stemgebruik (zoals schreeuwen tijdens een sportwedstrijd). Hierdoor krijgt u kleine beschadigingen van de bloedvaatjes in de stembanden, waaruit uiteindelijk op zo’n beschadigde plek wat celweefsel uitgroeit tot een poliep.
Stembandknobbels
Stembandknobbels zijn kleine zwellingen of knobbeltjes op de stembanden. Vaak zijn het 2 knobbeltjes tegenover elkaar op beide stembanden. Ze komen voor bij jonge kinderen en mensen die voor hun beroep veel gebruikmaken van hun stem, zoals leraren en zangers. In het algemeen komen ze meer voor bij volwassen vrouwen dan bij mannen en op kinderleeftijd juist vaker bij jongens dan bij meisjes.
Ook stembandknobbels ontstaan meestal door verkeerd of overmatig stemgebruik. Vergelijk het maar met het ontstaan van eelt op uw handen.
Stembandcyste
Een stembandcyste is een blaasje gevuld met vocht onder de oppervlakte van de stemband. Een stembandcyste is goedaardig. Het ontstaat spontaan, maar gaat meestal niet vanzelf weg. Een stembandcyste wordt meestal niet veroorzaakt door verkeerd stemgebruik.
Diagnose
De diagnose kan gesteld worden door middel van een starre scopie via de mond of een dun slangetje dat door de neus in de keelholte wordt gebracht (fiberscopie). Nader onderzoek met een stroboscoop kan ook nodig zijn.
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopje: stemonderzoek.
Mogelijke behandeling van stembandpoliep/stembandknobbel of stembandcyste
De behandeling hangt af van de diagnose.
Bij stembandknobbels wordt over het algemeen eerst behandeld met stemtherapie bij een logopedist. Daarnaast besteedt de logopedist ook aandacht aan kuchen, schrapen, fluisteren en schreeuwen. Door de stem beter te gebruiken worden de knobbeltjes kleiner of verdwijnen ze. Als dat onvoldoende resultaat geeft zal uw KNO-arts stemchirurgie overwegen. De stemknobbels worden dan operatief verwijderd. Vaak volgt na een dergelijke operatie volgt opnieuw logopedie.
Stembandpoliepen en stembandcyste gaan verdwijnen vaak niet met logopedie. Daarom zal uw KNO-arts in dat geval vaak stembandchirurgie overwegen. Dit geeft een goed resultaat. Eventueel wordt ook bij stembandpoliepen of stembandcystes logopedie geadviseerd.
Kijk voor meer informatie over de operatie onder het kopje: stembandchirurgie.
Vocal Fold Scar (VFS)
Wat is een Vocal Fold Scar?
Vocal Fold Scar is een verzamelnaam voor allerlei afwijkingen in de aanleg van de stembanden. Ze worden ook wel congenitale (aangeboren) stemafwijkingen genoemd, hoewel de ontstaanswijze niet geheel duidelijk is. Letterlijk betekent het: litteken in de stemband. Vaak zijn dit hele kleine afwijkingen die een grote invloed op de stemkwaliteit of het gebruik van de stem kunnen hebben, omdat ze de sluiting en vaak ook de trilling van de stembanden verstoren. De afwijkingen in de stembanden kunnen ook op latere leeftijd ontstaan doordat er steeds meer littekens aan het oppervlak ontstaan.
Klachten bij Vocal Fold Scar
Vocal Fold Scar kenmerkt zich meestal door een relatief hard en hees stemgeluid. De stemkwaliteit kan wisselen maar is nooit helemaal normaal. Het spreken kost vaak erg veel moeite en spreken in een lawaaierige omgeving is vaak lastig en vermoeiend. Vaak komen de klachten pas naar voren op volwassen leeftijd wanneer het niet meer lukt om de afwijkingen te compenseren. Het kan ook voorkomen dat er al van jongs af aan (episoden van) stemklachten zijn.
Oorzaak en diagnose van Vocal Fold Scar
Oorzaak
Vocal fold scar is een verzamelnaam, er zijn dus ook verschillende afwijkingen mogelijk. Er kan bijvoorbeeld aan de rand van de stembanden een soort langwerpige inkeping (groeve) zichtbaar zijn. Ook kan er in de stemband een streng met stijver weefsel zitten. Een andere mogelijkheid is een algemeen zwakke (‘atrofische’=dunne) indruk van het strottenhoofd; de spieren van het strottenhoofd zijn minder goed ontwikkeld dan normaal.
Diagnose
Wanneer een KNO-arts de stembanden heel precies beoordeelt of ze onder narcose bekijkt, kan zij/hij hele kleine groeven of strengen stijver weefsel in de stembanden zien. De diagnose kan gesteld worden door middel van een starre scopie via de mond of een dun slangetje dat door de neus in de keelholte wordt gebracht (fiberscopie). Nader onderzoek met een stroboscoop kan ook nodig zijn. Vaak wordt om de definitieve diagnose te stellen echter eerst een diagnostische kijkoperatie uitgevoerd alvorens een verder behandelplan vast te stellen.
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopje: stemonderzoek en stembandchirurgie.
Mogelijke behandeling van Vocal Fold Scar
Deze relatief lastig te behandelen afwijkingen kennen niet één oplossing en vaak vraagt het een (meestal langdurig) behandeltraject waarin een aantal opeenvolgende stappen nodig zijn om de stembelastbaarheid en de stemkwaliteit te verbeteren. Per keer wordt de volgende behandelstap overwogen. In de besluitvorming wordt geprobeerd het effect van de behandeling zo optimaal mogelijk te maken zonder blijvende verslechtering te veroorzaken. Vaak wordt er eerst met tijdelijke oplossingen gewerkt alvorens meer blijvende ingrepen uit te voeren.
Dit type afwijking vraagt om maatwerk. Uw KNO-arts bespreekt uw persoonlijke behandelplan met u. Het is moeilijk om vooraf de verbetering in stemkwaliteit en stembelastbaarheid te voorspellen. Omdat er verschillende mogelijkheden zijn, worden hieronder de verschillende behandelopties besproken.
Grofweg kan er aan twee aspecten van de stembanden gewerkt worden: de sluiting, de trilling of beide. Een goede sluiting en trilling zijn van belang, omdat deze mede de kwaliteit, de belastbaarheid en het gemak van het spreken bepalen. Beide verbeteringen kunnen door middel van tijdelijke of meer permanente oplossingen verkregen worden.
Het verbeteren van de sluiting
Het verbeteren van de sluiting, wordt gedaan door de stembanden dichter naar elkaar toe te brengen (augmenteren) door ze op te vullen met een vulmiddel. Ook kan er een prothese gebruikt worden om de stembanden beter te laten sluiten.
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopje: augmentatie.
Het verbeteren van de trilling
De trilling van de stembanden kan op verschillende manieren verbeterd worden. Dit kan door de bovenlaag van het slijmvlies los te maken van de onderlaag, door littekenstrengen proberen op te lossen of door het chirurgisch verwijderen van de afwijking in het oppervlak van de stemband, zoals een groeve (sulcus) of een verkleving (vergeture).
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopje: stembandchirurgie.
Reinkes oedeem
Wat is Reinkes oedeem
Reinkes oedeem is een vochtophoping onder het slijmvlies van de stemband, in de zogenaamde ‘ruimte van Reinke.’ Vaak zijn beide stembanden gezwollen over bijna de hele lengte van de randen van de stemband.
Klachten bij Reinkes oedeem
De stem klinkt hees of schor, vaak met verlaagde spreekstemhoogte, een ‘zware’ stem, de kenmerkende ‘rokersstem’. Het kost moeite om te spreken of te zingen. Vaak is er last van keelschrapen. Soms is er sprake van ademtekort.
Oorzaak en diagnose van Reinkes oedeem
Oorzaak
Reinkes oedeem (vochtophoping onder het slijmvlies van de stemband) ontstaat meestal door roken: de rook irriteert de stembanden en er ontstaat vocht onder het slijmvlies. Soms ontstaat het vocht ook door overbelasting en/of verkeerd gebruik van de stem of speelt reflux een rol.
Door de vochtophoping kunnen de stembanden niet meer goed trillen en krijgt men stemklachten.
Diagnose
De diagnose kan gesteld worden door middel van een starre scopie via de mond of een dun slangetje dat door de neus in de keelholte wordt gebracht (fiberscopie). Nader onderzoek met een stroboscoop kan ook nodig zijn.
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopje: stemonderzoek.
Mogelijke behandeling van Reinkes oedeem
Het vocht kan verdwijnen als er met roken gestopt wordt. Dit kan wel enige maanden duren. Eventueel kunt u geholpen worden met het stoppen met roken door uw huisarts. Als het vocht na een periode nog aanwezig is kan stembandchirurgie door uw KNO-arts worden voorgesteld. Vaak geeft dit een goed resultaat. Eventueel krijgt u advies voor logopedie.
Larynxpapillomatose
Kijk voor meer informatie hierover onder het kopje van de aparte voorlichtingspagina: larynxpapillomatose.
Verantwoording
Deze patiëntinformatie is deels samengesteld met bestaande informatie uit patiëntfolders van het Leids Universitair Medisch Centrum en Stemplatform.nl.
Slotwoord
Het is niet mogelijk om op deze voorlichtingspagina alle details van goedaardige aandoeningen in en of op de stembanden te beschrijven. U kunt verdere informatie lezen bij de kopjes van de verschillende aandoeningen en behandelingen.
Het kan zijn, dat u ondanks de uitleg van uw KNO-arts nog vragen heeft of dat u meer informatie wilt. Aarzel dan niet contact op te nemen met uw KNO-arts en om nadere uitleg te vragen. Aan dat verzoek zal graag worden voldaan.
De auteursrechten op de door Medical Visuals vervaardigde illustraties die zijn opgenomen op deze website berusten bij Medical Visuals. Gebruik van deze illustraties door leden van de NVKNO of derden is aan voorwaarden onderhevig. Voor meer informatie kunt u zich wenden tot Medical Visuals (maartje@medicalvisuals.nl).
